Στις καλένδες η ανάπλαση της Πλατείας Ηρώων;

Από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας είχε επισημανθεί η ανάγκη μιας εκτεταμένης ανάπλασης της κεντρικής Πλατείας Ηρώων, όπως αρμόζει σε μια σύγχρονη πόλη. Ιδιαίτερα, μετά την πεζοδρόμηση της οδού Νικολαΐδη που ολοκληρώσαμε το 2006, η ανάγκη αυτή κατέστη επιτακτική. Μάλιστα, η ανάπλαση της Πλατείας θα αποτελούσε στάδιο ευρύτερων αναπλάσεων πέριξ της εισόδου του Αρχαιολογικού Χώρου στις οδούς  Δήμητρος και Σωτ. Γκιόκα. Αυτές, σε συνδυασμό με την απαλλοτρίωση του οικοπέδου 3,5 περίπου στρ. (Περσεφόνης – Σωτ. Γκιόκα – Πλούτωνος), θα έλυναν πολλά προβλήματα προσβασιμότητας των επισκεπτών του Αρχαιολογικού μας Χώρου.

Ο Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός που προκηρύχτηκε τον Οκτώβριο του 2006  ανέδειξε το 2007 την καλύτερη πρόταση από λειτουργική, αισθητική και οικονομική άποψη απονέμοντας το Α΄ Βραβείο στην Αρχιτεκτονική Ομάδα  των Κ. Γρίβα, Ε. Ιωαννίδου, Ρ. Μεθενίτη και  Γ. Παρασκευόπουλου.

Οι σοβαρότατες καθυστερήσεις που επακολούθησαν κατέδειξαν ότι η Ανάπλαση της Πλατείας Ηρώων δεν τέθηκε ψηλά στην λίστα των προτεραιοτήτων από τις Διοικήσεις του Δήμου της τελευταίας δεκαετίας.

Η οριστική μελέτη ανατέθηκε με καθυστέρηση 2 χρόνων.  Από το 2011, που το Δημ. Συμβούλιο παρέλαβε και ενέκρινε την μελέτη, έως το 2015 μεσολάβησαν 4 χρόνια απραγίας. Έκτοτε, δύο φορές άλλαξαν τίτλο στο έργο και δύο φορές το διακήρυξαν, χωρίς να καταφέρουν να αναδείξουν μέχρι σήμερα οριστικό ανάδοχο και να υπογράψουν σύμβαση για την εκτέλεσή του.  Ήδη, από πολλές πλευρές εκφράζονται φόβοι για πιθανή ακύρωση και του δεύτερου διαγωνισμού και οι ευθύνες θα βαρύνουν την Δημ. Αρχή που δε θα έχει φέρει νομίμως σε πέρας και το δεύτερο Διαγωνισμό.  Έτσι, αδυνατούν ν’ απορροφήσουν την εξ ολοκλήρου χρηματοδότηση του έργου από πόρους της Περιφέρειας Αττικής ύψους 2.496.000 €,  που είναι διαθέσιμοι ήδη από το 2016!

Περίπου 32 χρόνια μετά την τελευταία διαμόρφωση της Πλατείας Ηρώων (1986 επί Δημαρχίας Μιχ. Λεβέντη) και 12 χρόνια μετά τον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό, το αναγκαίο έργο της Ανάπλασης φαίνεται ότι  οδηγείται στις καλένδες ενώ η Κεντρική Πλατεία παρουσιάζει καταθλιπτική εικόνα και …«φωνάζει» για αλλαγές που θα αναβαθμίσουν το ιστορικό κέντρο της πόλης. 

Για την «άμεση ανάπλαση» της Πλατείας Ηρώων είχε γίνει αναφορά στον φάκελο διεκδίκησης του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας χωρίς να συγκαταλέγεται στις βασικές υποδομές για το 2021. Για αυτές, τις βασικές υποδομές, τα πράγματα είναι ακόμη τραγικότερα…

Το προφίλ της ανάπλασης

Σύμφωνα με την Τεχνική Έκθεση του έργου, η πλατεία Ηρώων «είναι ο κεντρικός δημόσιος χώρος της σύγχρονης Ελευσίνας, και ταυτόχρονα, σηματοδοτεί την είσοδο στο αρχαίο ιερό. Το αρχαίο ίχνος της Ιεράς Οδού διασχίζει διαγώνια την πλατεία. Η  νέα πλατεία και οι  περιβάλλοντες πεζόδρομοι αντιμετωπίζονται ως ενιαίος χώρος, με ενιαίο δάπεδο. Η επέμβαση αφορά στη νέα διευθέτηση του χώρου, σε νέα δαπεδόστρωση, σε νέα στοιχεία εξοπλισμού, νέα φωτιστικά σώματα και νέα στοιχεία φύτευσης». Πάντως από την ανάπλαση εξαιρείται μεγάλο τμήμα του πεζόδρομου της Γ. Παύλου και ένα αξιόπιστο σύστημα απορροής ομβρίων.

«Η πρόταση για την Ανάπλαση της Πλατείας Ηρώων – σύμφωνα με την Τεχνική Περιγραφή της Αρχιτεκτονικής Ομάδας  – επιχειρεί τον συνολικό επανασχεδιασμό του χώρου, απόδοση ταυτότητας και προδιαγραφές ασφάλειας και άνεσης κυκλοφοριακής στο νυχτερινό τοπίο της πόλης, με αρμονική ένταξη στο περιβάλλον και ιδιαίτερα με τον γειτονικό λόφο των αρχαιοτήτων. Με τον τελευταίο επιδιώκεται μια ήπια προσαρμογή και όχι ανταγωνιστική σχέση, που θα αναδεικνύει τα μνημεία, λειτουργώντας ως προαύλιος χώρος αυτών».

Χρήστος Χρηστάκης

______

Η παρουσίαση του Α Βραβείου στο περιοδικό ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ (τ.75, 2009)  που εκδίδει ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων  Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων. (Οι παρουσιάσεις και άλλων Βραβείων ΕΔΩ).

«Το Χωράφι της Δήμητρας»

Μελετητές: Κωνσταντίνος Γρίβας, Έρση Ιωαννίδου, Ρενάτα Μεθενίτη, Γιώργος Παρασκευόπουλος, αρχιτέκτονες

«Το Χωράφι της Δήμητρας» μεταφέρει, με όρους αρχιτεκτονικούς, την εικόνα ενός εύφορου αγρού μέσα στον αστικό ιστό της Ελευσίνας. Η πλατεία που προτείνεται, είναι η κατασκευή αυτού του «καλλιεργημένου» αστικού τοπίου. Η αλληγορία, αναφέρεται τόσο στο μυθολογικό και ιστορικό παρελθόν της Ελευσίνας, όσο και στις σύγχρονες πρωτοβουλίες της πόλης, για την ανακύκλωση και την προστασία του περιβάλλοντος.

«Το Χωράφι της Δήμητρας» επιχειρεί έναν συγκερασμό του αρχαίου και του σύγχρονου, του φυσικού και του χτισμένου, του μόνιμου και του εναλλασσόμενου. Σε αυτήν την πρόταση πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η φύτευση με την εναλλαγή των εποχών που συμβολίζει.

Προτεινόμενη αρχιτεκτονική λύση 

Η πλατεία Ηρώων είναι ο κεντρικός δημόσιος χώρος της σύγχρονης Ελευσίνας και ταυτόχρονα, σηματοδοτεί την είσοδο στο αρχαίο ιερό. Το αρχαίο ίχνος της Ιεράς Οδού διασχίζει διαγώνια την πλατεία. Οι συνυπάρχουσες γεωμετρίες, του αρχαίου δρόμου και της νέας πολεοδομικής χάραξης, συναντιούνται στο σώμα της πλατείας. Η πρόταση διαπλέκει τις δύο αυτές χαράξεις.

Η νέα πλατεία και οι περιβάλλοντες πεζόδρομοι αντιμετωπίζονται ως ενιαίος χώρος, με ενιαίο δάπεδο. Στον χώρο αυτό σχηματίζεται η εικόνα ενός χωραφιού, που αναφέρεται στον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, τον κύκλο των εποχών, την καλλιέργεια της γης, την αναπαραγωγή και την ανακύκλωση. Ταυτόχρονα, ορίζεται μία συγκεκριμένη γεωμετρία.

Το χωράφι είναι ένας χώρος με σαφή γεωμετρία, τόσο εξ αιτίας των ορίων ιδιοκτησίας όσο και από την κατεύθυνση της όργωσής του. Όμως, ο όγκος και η μορφή του μεταλλάσσεται ρυθμικά με τις εποχές του χρόνου, αλλά και από τυχαία γεγονότα (κατεύθυνση του ανέμου). Η προτεινόμενη λύση έχει ως αφετηρία την αέναη και τυχαία μεταβαλλόμενη γεωμετρία του χωραφιού.

Συνθετικά στοιχεία

1. χάραξη

Το βασικό σύστημα χάραξης του δαπέδου της πλατείας, οργανώνεται πάνω σε δύο κατευθύνσεις με απόκλιση 10 μοιρών η μία από την άλλη, που είναι κάθετες στους άξονες των δύο τμημάτων της Ιεράς Οδού εκατέρωθεν της πλατείας. Το αποτέλεσμα της πλοκής των δύο κατευθύνσεων, παράγει την εντύπωση του «οργωμένου-καλλιεργημένου» δαπέδου.

2. ανάγλυφο

Ο κεντρικός χώρος της πλατείας επανακαθορίζεται από ένα τετράγωνο, που αποσπάται από το ενιαίο επίπεδο, με τη δημιουργία ήπιου ανάγλυφου στην περίμετρό του. Η δημιουργία του ανάγλυφου ορίζει σαφέστερα το νοητό κέντρο της πλατείας, πραγματοποιώντας ένα «κοίλωμα», και αποκλείοντας διακριτικά την πρόσβαση των οχημάτων.

3. εξοπλισμός

Ο εξοπλισμός ορίζεται και αυτός από τη βασική χάραξη της πλατείας και περιλαμβάνει καθίσματα, φωτιστικά και σημεία ανακύκλωσης. Αυτά προκύπτουν από την αναδίπλωση των υλικών της δαπεδόστρωσης στην τρίτη διάστασή τους.

4. νερό

Το υδάτινο στοιχείο εμφανίζεται σε σημεία ψεκασμού και σε ανοιχτά γραμμικά κανάλια, βελτιώνοντας κατά τους θερινούς μήνες το μικροκλίμα της πλατείας. Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, διαμορφώνεται κρήνη. 

5. φύτευση

Η επιλογή της φύτευσης έγινε τόσο για συμβολικούς όσο και για πρακτικούς λόγους. Πρόθεση είναι η δημιουργία ενός τοπίου που: α) εντείνει το παιχνίδι της αλλαγής των εποχών και κάνει φανερό τον κύκλο της φύσης μέσα από την ίδια τη μεταβολή των φυτών, και β) χρησιμοποιεί γηγενή φυτά της Αττικής που σχετίζονται με τη μυθολογία και τον πολιτισμό του τόπου. Η προτεινόμενη φύτευση απαιτεί ελάχιστη φροντίδα, δίνοντας σημασία στην περιβαλλοντική ευαισθησία.

Τα είδη φύτευσης που προτείνονται περιλαμβάνουν στάχυα, βολβώδη, φρύγανα, αγριολούλούδα και οπωροφόρα δέντρα. Ένας κύκλος με στάχυα, τοποθετείται έκκεντρα πάνω στον άξονα της Ιεράς Οδού σημαίνοντας την είσοδο στην πλατεία.

Και τα πέντε στοιχεία που συνθέτουν την πλατεία – χάραξη, ανάγλυφο, εξοπλισμός, νερό και φύτευση – προκύπτουν από κοινές συνθετικές αρχές και έχουν ενιαία λογική ανάπτυξης, αυτή που καθορίζει τη δημιουργία του «καλλιεργημένου αστικού τοπίου» της πλατείας: «Το Χωράφι της Δήμητρας».