Ξαναζώντας τον ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟ ΕΛΕΥΣΙΝΟΣ

60 χρόνια ακριβώς από  την ιδρυτική πράξη του Μορφωτικού Συλλόγου Ελευσίνος που στις δεκαετίες του ’50 και ’60 (1957 – 1967 & 1974 – 1976 ) τάραξε με την πρωτόφαντη και πολυσχιδή του δράση τα λιμνάζοντα νερά της πόλης και έγινε γνωστός στο πανελλήνιο με τις σκαιές και φαιδρές διώξεις που υπέστησαν τα μέλη του,  ο Σύλλογος ξαναζεί μέσα από την βιωματική αφήγηση ενός εκ των πρωταγωνιστών του, του ΘΑΝΑΣΗ ΛΕΒΕΝΤΗ.

Το βιβλίο του Θανάση Λεβέντη, με την εξαντλητική παράθεση των γεγονότων, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο της νεότερης ιστορίας της πόλης για μια  σκοτεινή και ντροπιαστική περίοδο, για την οποία ελάχιστα έχουν γραφεί.

Την Τρίτη 23/5/17,  στην Αίθουσα του Δημ. Συμβουλίου, στις 8 μ.μ,  την παρουσίαση του βιβλίου θα συντονίσει η Άννα Παναγιωταρέα ενώ θα συμμετάσχουν ο Μίμης Θεοδώρου (διετέλεσε πρώτος Πρόεδρος του Μορφωτικού), ο Λαοκράτης Βάσσης, ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Γιώργος Συμπάρδης.

____________________

Ολόκληρη η εισαγωγή του βιβλίου του Θανάση Λεβέντη με τίτλο «Ξαναζώντας το παρελθόν ΜΕ ΤΟΝ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟ ΕΛΕΥΣΙΝΟΣ»

«Με μεγάλη χρονική καθυστέρηση, γίνεται σ’ αυτές τις σελίδες προσπάθεια μιας αποτίμησης της δράσης και της προσφοράς του Μορφωτικού και Εκπολιτιστικού Συλλόγου Ελευσίνος, ο οποίος λειτούργησε τη δεκαετία 1957-1967, σφραγίσθηκε την 21η Απριλίου 1967 και είχε μία διετή αναλαμπή, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, τα έτη 1974-1976. Ο Μορφωτικός Σύλλογος ξεκίνησε το 1957 από την ευγενική φιλοδοξία μιας ομάδας νέων της Ελευσίνας: φοιτητών, επιστημόνων, εργαζομένων, να συμβάλλουν και αυτοί, με όσες δυνάμεις διέθεταν, στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης τους και της ευρύτερης περιοχής της. Παρουσίασε ένα έργο σημαντικό, πρωτοποριακό για την εποχή και τον χώρο στον οποίο δραστηριοποιήθηκε.
Η πλούσια δράση του, η ενεργός συμμετοχή του στα πολιτιστικά πράγματα, η καθημερινή, επί δεκαετία, λειτουργία της Λέσχης του στο Κέντρο της πόλης με Αναγνωστήριο, Δανειστική Βιβλιοθήκη και αίθουσα διαλέξεων, η οργάνωση σειράς εκδηλώσεων, που περιγράφονται στις επόμενες σελίδες, η υπερδιετής έκδοση του μηνιαίου περιοδικού του «Το Φως», δεν είναι ευκαταφρόνητο έργο, εάν ληφθούν μάλιστα υπ’ όψιν οι περιορισμένες οικονομικές και άλλες δυνατότητες, αλλά και οι αντιδράσεις και οι διώξεις που αντιμετώπισε.

 

Από τον Μορφωτικό Σύλλογο οργανώθηκαν στην Ελευσίνα:
Η πρώτη, στην εξόρμησή του προς την Επαρχία, εκτός Κέντρου, Συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη, το 1961, με τη συμμετοχή του Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του «Μαουτχάουζεν» του Μίκη Θεοδωράκη με την πρωτοεμφανιζόμενη Μαρία Φαραντούρη, τον Ιανουάριο του 1966.
Εδώ, στη γενέτειρά του και στη Λέσχη του Συλλόγου, έκανε το 1961 την πρώτη του ατομική Έκθεση Ζωγραφικής στην Ελλάδα ο Θάνος Τσίγκος.
Δεκάδες δημιουργοί: Ακαδημαϊκοί, Πανεπιστημιακοί Καθηγητές, διαπρεπείς Καλλιτέχνες, άνθρωποι του πνεύματος, έδωσαν εδώ διαλέξεις με πρωτοποριακό περιεχόμενο και παρουσίασαν το έργο τους, σε μία εποχή που οι συνθήκες δεν ήταν πάντοτε ευνοϊκές για παρόμοιες εκδηλώσεις.
Η δραστηριότητα του Μορφωτικού Συλλόγου αποτελούσε μια σοβαρή συλλογική προσπάθεια, είχε περιεχόμενο και διάρκεια, ήταν μία συνεχής δημιουργική παρουσία που για να επιτύχει, χρειάσθηκε η ανιδιοτελής προσφορά χιλιάδων ανθρώπων: από τους απλούς πολίτες της Ελευσίνας, που συμμετείχαν, έτρεχαν, προσέφεραν και υφίσταντο συχνά ταλαιπωρίες και διώξεις γι’ αυτήν την προσφορά τους, έως τους κορυφαίους πνευματικούς δημιουργούς, οι οποίοι μετέφεραν τα φώτα της γνώσης τους στη δυναμική εργατούπολη της Ελευσίνας και απαντούσαν στις πολυποίκιλλες ερωτήσεις κατά τον διάλογο που ακολουθούσε τις εκδηλώσεις.

Η δημιουργία και η δράση του Μορφωτικού Συλλόγου επηρέασε σημαντικά την πνευματική και πολιτιστική ζωή της Ελευσίνας κατά τη δεκαετία 1957-1967. Ενεργοποίησε τις τοπικές δυνάμεις, αύξησε τα πνευματικά ενδιαφέροντα, ενίσχυσε τις ανησυχίες και τη διάθεση, ιδίως των νέων, για συμμετοχή και προσφορά στις πολιτιστικές ζυμώσεις, σε μια ευρύτερη προσπάθεια για τη μελέτη και ανάδειξη του πνευματικού πολιτισμού και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς: Με ομιλίες, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, επισκέψεις και ξεναγήσεις σε Αρχαιολογικούς χώρους, Μουσεία, εστίες πολιτισμού του αρχαίου και του σύγχρονου, με τη λειτουργία της Λέσχης και της Δανειστικής Βιβλιοθήκης.
Με την ευρύτερη έννοια, καλλιέργησε και αύξησε το ενδιαφέρον για τη συμμετοχή στα κοινά, την αγάπη για τον τόπο, την προστασία από τις βλαβερές επιπτώσεις του σύγχρονου τεχνοκρατικού πολιτισμού, την άναρχη και χωρίς έλεγχο και κανόνες βιομηχανική, οικιστική και άλλη ανάπτυξη.

Ο Σύλλογος δημιούργησε πνευματική ανθοφορία, άφησε έργο σε μια μικρή πόλη με λαμπρό ιστορικό παρελθόν, έβαλε, ως ένα βαθμό, τη σφραγίδα του σε μια δύσκολη, αλλά όλο ανησυχίες και αναζητήσεις, περίοδο.
Η εποχή που αναπτύσσει τη δράση του ο Μορφωτικός Σύλλογος είναι μια αντιφατική περίοδος. Υπάρχουν, από τη μια πλευρά, έντονες πνευματικές αναζητήσεις, γεγονός ευνοϊκό για την πολιτιστική του προσπάθεια. Και από την άλλη, διατηρούνται σε πλήρη ισχύ κατασταλτικοί και καταπιεστικοί μηχανισμοί, κατάλοιπα άλλων, ανώμαλων εποχών, που κατά περιόδους αναζωπυρώνονται. Τις συνέπειές τους τις υφίσταται, μεταξύ των άλλων, και ο Σύλλογος, που φαίνεται ότι ενοχλούσε ιδιαίτερα με το έργο του και με τη συμπεριφορά των μελών και στελεχών του, επειδή «δεν συνεμορφούντο προς τας υποδείξεις».

 

Η δράση του Συλλόγου αντιμετωπίσθηκε με καχυποψία στην αρχή και προοδευτικώς αυξανόμενη εχθρότητα στη συνέχεια, που δυσκόλεψαν το έργο του και περιόρισαν την εμβέλεια της προσφοράς του.
Επί μία δεκαετία υπήρχε μια συνεχής αντιπαράθεση και διαδοχικές παρεμβάσεις, διώξεις, δίκες και αλλεπάλληλοι κατατρεγμοί, με τελική κορύφωση τη διάλυση του Συλλόγου από τη χούντα, τη σύλληψη και εξορία πολλών μελών του, την κατάσχεση και εξαφάνιση όλων των περιουσιακών του στοιχείων και του Αρχείου του, εκτός από ένα μικρό τμήμα του, το οποίο κατορθώθηκε να αποκρυβεί και «ταλαιπωρημένο» να διασωθεί, με τις αναπόφευκτες φθορές του χρόνου και της κακής συντήρησης. Αυτές οι φθορές είναι φανερές στα υλικά και τις φωτογραφίες που παρατίθενται. Ειδικά οι περισσότερες φωτογραφίες από το πλούσιο φωτογραφικό Αρχείο δεν διασώθηκαν λόγω της κατάσχεσης. Από μερικές παρατίθενται ανάτυπά τους από το περιοδικό «Το Φως», με εμφανείς τις επιπτώσεις στην ποιότητά τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι υπότιτλοι και η ορθογραφία διατηρούνται αυτούσιοι όπως στην αρχική μορφή της δημοσίευσής τους. Επίσης, όλες οι φωτογραφίες είναι ασπρόμαυρες, αφού τότε οι έγχρωμες φωτογραφίες ήταν ακόμη σπάνιο είδος. Ίσως όμως έτσι αποτυπώνεται καλύτερα η εικόνα και το πνεύμα της εποχής.

Ενδεχομένως οι εκδηλώσεις που οργανώναμε τότε να μη φαίνονται σήμερα τόσο σημαντικές, όταν αργότερα οργανώθηκαν χιλιάδες σημαντικότερες σε όλη τη χώρα από Δήμους, Νομαρχίες, το ίδιο το Κράτος. Τότε όμως υπήρχε πολλή ξηρασία. Και το νερό – νεράκι. Δεν υπήρχαν οι μεταγενέστερες μεγάλες δυνατότητες, οικονομικές και άλλες, ιδίως των δεκαετιών ’80, ’90, 2000.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε στις συγκρίσεις, τα μέσα, τις δυνατότητες και τις γενικότερες συνθήκες της κάθε εποχής. Και ας είμαστε λίγο επιεικείς προς αυτούς που ξεκινούσαν με ελάχιστα εφόδια, σχεδόν από το μηδέν, που κι αυτοί βέβαια είχαν μπροστά τους να συγκρίνουν τα πέτρινα χρόνια, τα οποία είχαν προηγηθεί, τα πολύ δυσκολότερα.

 

Επέτυχε ο Μορφωτικός Σύλλογος στην προσπάθειά του; Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, θα πρέπει, μάλλον, να τον βαθμολογήσουμε με καλό βαθμό.
Πώς το κατόρθωσε αυτό;
– Κατ’ αρχήν, ήταν ευνοϊκές οι συγκυρίες. Στην εποχή της δημιουργίας του και στη συνέχεια εκκολαπτόταν ήδη στη χώρα η Πνευματική Άνοιξη, που κορυφώθηκε στη δεκαετία του ’60, μέχρις ότου ανακόπηκε βίαια από τη δικτατορία.
– Συνέπεσε να δραστηριοποιηθεί στην Ελευσίνα και τους γύρω Δήμους Ασπρόπυργο, Μάνδρα, Μαγούλα, μια ομάδα νέων με ανησυχίες, που ήθελαν να προσφέρουν και έβαλαν τα δυνατά τους γι’ αυτό, ενώ πλαισιώθηκαν από την αρχή από τους συνομηλίκους τους, αλλά και από όλες τις ηλικίες.
– Υπήρχε μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο, που λαχταρούσε κυριολεκτικά για πνευματική ανάταση και βοηθούσε με όλες του τις δυνάμεις και συμμετέχοντας και ενισχύοντας οικονομικά , όπου χρειαζόταν.
– Ήταν συγκινητική η προθυμία και ανιδιοτέλεια πλειάδας πνευματικών ανθρώπων να συμπαραστέκονται και να συμμετέχουν στις εκδηλώσεις μας. Έρχονταν με δικά τους μεταφορικά μέσα, με δικές τους δαπάνες, σπαταλούσαν τον πολύτιμο χρόνο τους, υπέφεραν αγόγγυστα παντοειδείς ταλαιπωρίες, ακόμη και για να μας συμπαρασταθούν στα Δικαστήρια, όπου κάθε τόσο μας έσερναν.

Η Κεντρική Εξουσία αλλά και η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν ανέπτυσσαν τότε ιδιαίτερες πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση και έτσι ο Σύλλογος κάλυπτε ένα κενό, που από όλους ήταν αισθητό, κοντά στα άλλα κενά που, εκ των πραγμάτων, δεν καλύπτονταν από την εκπαίδευση. Προφανώς εμείς δεν επιδιώκαμε, ούτε είχαμε την αρμοδιότητα, ή και τη δυνατότητα, να υποκαταστήσουμε τις εκπαιδευτικές διαδικασίες ή τον ρόλο του Σχολείου. Απλώς, θέλαμε να βοηθήσουμε στον τομέα του πολιτισμού, με τις όποιες δυνάμεις μας, εκεί όπου τα κενά ήταν μεγάλα και οι ανάγκες ακόμη μεγαλύτερες.
Υπήρχαν βέβαια και άλλα Σωματεία στην Ελευσίνα, αλλά, κατά κανόνα, με εξειδικευμένα αντικείμενα, που δεν κάλυπταν το εύρος των ενασχολήσεων και δραστηριοτήτων του Συλλόγου.
Η απουσία έστω και μιας Δανειστικής Βιβλιοθήκης δημιουργούσε την ανάγκη να στραφούμε προς αυτήν την κατεύθυνση και γι’ αυτό η Βιβλιοθήκη του Συλλόγου απετέλεσε μια κυψέλη, που συγκέντρωσε γρήγορα γύρω της πάμπολλους νέους, μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενους, τους έδωσε τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή, να εξοικειωθούν με τα βιβλία, που αλλιώς ήσαν δυσπρόσιτα εκείνη την εποχή.

Σε τελική ανάλυση, ο Μορφωτικός Σύλλογος τάραξε τα λιμνάζοντα νερά, παρήγαγε έργο, απετέλεσε ένα είδος προτύπου για την εποχή του και μια όαση πολιτισμού που ο κόσμος αγκάλιασε, ενώ η βραδύνους Ελληνική Πολιτεία τον είδε σαν εχθρό και τον κυνήγησε, αντί να τον αγκαλιάσει και να τον ενισχύσει, ώστε να πετύχει περισσότερα. Σε ένα έργο που η ίδια είχε ανάγκη, αλλά και υποχρέωση να αναπτύξει, και το οποίο οι πολίτες τής το ζητούσαν και ήσαν έτοιμοι με όλους τους τρόπους να το αποδεχτούν και να το βοηθήσουν, ακόμη και αντίθετα προς όλες τις δυσκολίες ή και με τους κατατρεγμούς που μπορεί να αντιμετώπιζαν.

Όσα περιλαμβάνονται σ’ αυτό το βιβλίο είναι καρπός στοιχείων που προέρχονται από το ελάχιστο αρχειακό υλικό, το οποίο διασώθηκε, από τις δημοσιεύσεις στο Περιοδικό του Συλλόγου «Το Φως» ή σε εφημερίδες και άλλα έντυπα της εποχής, από προσωπικά βιώματα που ακόμη, μετά τόσα χρόνια, συγκρατεί η μνήμη, συμπληρωμένα με τις αναμνήσεις και παρατηρήσεις του Προέδρου Μίμη Θεοδώρου και μερικών παλαιών μελών του Συλλόγου.
Η μελέτη αυτή ας θεωρηθεί ως μια μικρή προσπάθεια, ώστε η προσφορά του Μορφωτικού Συλλόγου Ελευσίνος να μη σκεπασθεί για πάντα από την ανελέητη σκόνη της λήθης.»